Waarom kocht in 1623 iemand één tulpenbol voor 4.200 gulden, pakweg 25 keer het gemiddelde jaarsalaris in die tijd? Waarom wil half Nederland in de overvolle Randstad wonen, terwijl de huizenprijzen daar de pan uitrijzen? Waarom rijden massa’s werknemers elke ochtend precies tegelijkertijd op de snelweg? En waarom kochten Nederlanders ooit zeven miljoen woekerpolissen?
Dat doen en deden we omdat iedereen het deed en doet. Want als iets populair is, zo denken we schaapachtig, dan kan het toch niet fout zijn? Dat heet kuddegedrag en heeft diverse oorzaken. Eén ervan is het nieuws. Als een krant een fraude bij een beursgenoteerde multinational onthult, kunnen beleggers het aandeel massaal gaan dumpen, waardoor de koers implodeert. Ook sociale normen kunnen kuddegedrag veroorzaken. Zo heerst in ons land al decennia het idee dat (extra) aflossen op de eigenwoninghypotheek dom is, omdat je geld dan ‘in stenen’ zit. Een derde oorzaak van kuddegedrag is beïnvloeding. Vanaf 1997 bleek bijvoorbeeld dat de beurswaarde van een bedrijf steeg als het .com aan zijn naam toevoegde. Dat deden een hoop bedrijven, wat leidde tot de zogeheten internetzeepbel, die voorjaar 2000 knapte. Tot slot kan groepsdenken kuddegedrag veroorzaken. Als de hele groep waarvan je deel uitmaakt iets voor waar aanneemt, dan is de kans levensgroot dat jij die visie overneemt, zelfs als het klinkklare onzin is.
Aanbieders transformeren kuddegedrag graag tot het bandwagon effect. Dat houdt in dat naarmate iets populairder raakt, steeds meer mensen het gaan aankopen of doen. Dit gedragseconomische verschijnsel dankt zijn naam aan de Amerikaanse clown Dan Rice, die in 1848 een ludieke manier bedacht om campagne te voeren voor zijn politieke carrière: hij toerde rond met een rijkversierde wagen waar een muziekband op zat. Een almaar groeiende massa mensen trok er kritiekloos achteraan. Dit bandwagon-effect verklaart waarom massa’s beleggers in cryptomunten investeren, waarom nog meer mensen een woning willen kopen als de prijzen pieken, en waarom hordes spaarders in 2008 geld overboekten naar de (later omgevallen) spaarbank Icesave.
Het bandwagon-effect is koren op de molen van makelaars, hypotheek- en keukenboeren, verzekeraars, bouwondernemers, beleggingsaanbieders en alle andere verkopers. Keer op keer creëren ze een nieuw hype. En weer tuinen we erin met z’n allen, net zoals de lemmingen in de Disney-film White Wilderness en masse afstormen op een ravijn. In geldzaken kan dat je ruïneren, want in een markteconomie is de prijs van massawensen per definitie hoog. En dus moet je van kuddegedrag af. En dat kan! Met de volgende praktische tips kruip je definitief uit je schapenvacht.
Zo ontsnap je aan kuddegedrag in geldzaken en maak je slimme financiële keuzes
Zoek bij grote geldkeuzes kritisch tegengeluid
Als de verleiding tot meedoen met iets erg groot is, zoek dan actief naar tegengeluid. Dat bevordert kritisch denken en verkleint de kans op financiële fouten. Stel, je dubt over de aankoop van een bovengemiddeld duur appartementje in een populaire stad. Vraag een chatbot als ChatGPT of GROK om vijf mogelijke nadelen te noemen van de beoogde aankoop. Of vraag een kritisch persoon in je omgeving: ‘Geef me een aantal redenen om geen appartement in stad X te kopen.’ Maak daarna een lijst met andere dingen die je met de vraagprijs van dit appartement zou kunnen doen. Slaap daar een nachtje over. Als je ontwaakt, zul je ontdekken dat je geen schaap meer bent.
Durf af te wijken van financiële trends
Als je de drempel naar anti-kuddegedrag over bent, verbaas je dan over de dingen die iedereen wil of doet, zelfs mensen die je goed kent en hoog hebt zitten. Je kunt die trends beter mijden, want in een markteconomie is veelgevraagd per definitie duur.
Let op borrelpraat over beleggen en kopen
Let op conversaties en borrelpraat over geldzaken van vrienden, clubgenoten, buren of collega’s. Ze poneren bijvoorbeeld: ‘Goh, huur jij nog van de woningbouwvereniging?’ of: ‘Tsjonge, doe jij niks in crypto’s?’ Dat kunnen aanwijzingen dat je (even) niet moet beginnen aan woningaankoop of beleggen in crypto’s.
Herken de signalen van een hype
Raak gealarmeerd als opvallend veel collega’s, kennissen, vrienden of familieleden opscheppen over investeringen. Ze pochen bijvoorbeeld: ‘Mijn cryptomunten doen het super!’, ‘We hebben een verhuurbaar pandje gescoord. Er waren honderd gegadigden!’, of: ‘Ik beleg in crowdfunding en bitcoins, want sparen levert niks meer op.’ Dit soort opschepperij duidt vaak op een financiële hype. Maar populair is zoals gezegd per definitie te duur en dus riskant. Want na een negatief gerucht of mediabericht krijgt de massa hoogtevrees en wil ineens iedereen zijn spullen kwijt, waarna de marktwaarde ervan kan zakken als een steen in een vijver.
