In de roman De speler van Fjodor Dostojevski raakt de huisonderwijzer Alexj Iwanowitsj verslingerd aan het roulettespel. Op een dag wint hij een vermogen, maar dat jaagt hij er in Parijs bliksemsnel doorheen. Daarna gaat Iwanowitsj gokkend en sappelend door het leven. Datzelfde gold trouwens voor zijn schepper – Dostojevski – die een fervent casinoklant was. Hij geloofde dat hij een systeem had ontdekt om winst uit het roulettespel te halen. Dit soort wensdenken zie je vaker bij gokkers. Natuurlijk, soms wint iemand een megaprijs. Maar bij een zuiver kansspel, zoals op een roulettetafel zonder afwijkingen, is winst altijd toevallig.
Per saldo kosten kansspelen je gewoon geld. Al onze loterijen, casino’s en aanbieders van sportweddenschappen en kansspelautomaten verdienen samen jaarlijks miljarden euro’s aan hun klanten. Een bedrag om over te wikken en te wegen, zou je zeggen. Maar dat doen gokkers liever niet. Hun liefde voor het spel gaat doorgaans samen met een gebrekkige kennis van statistiek en gedragswetenschap. Dat maakt ze vatbaar voor een aantal psychologische missers die onder kansspelers wijd zijn verbreid.
Zo denken veel roulettespelers dat de kans op rood stijgt als de kogel al een aantal keren op zwart is gevallen. Deze misvatting heet het gokkersbedrog. Want in werkelijkheid is de kans op rood of zwart bij elke spelronde even groot, namelijk 18/37, al speel je door tot in de oneindigheid.
Verder geloven vrijwel alle gokkers dat ze hun winkansen met rituelen kunnen beïnvloeden. Ze veronderstellen dus dat ze controle hebben over de uitkomst van een gok, terwijl dat bij een zuiver kansspel onmogelijk is. Gedragswetenschappers noemen dit de controle-illusie. Dit fenomeen uit zich in bijgeloof. Veel casino-bezoekers hebben een geluksgetal, een geluksinzetbedrag of een geluksritueel. Of ze dragen tijdens het spel hun geluksbril, -sierraad, -kledingstuk of -ondergoed. Dat het volgens hen werkt, verklaren psychologen uit de attributietheorie: gokkers schrijven positieve uitkomsten graag toe aan zichzelf en negatieve aan andere factoren.
Talloze kansspelers geloven hiernaast nog in de magische invloed van een hot hand, een ‘hete hand’. Dat is een hand die precies het juiste doet. Als iemand in een casino veel wint, denken omstanders dat deze zo’n hete hand heeft: hij weet hoe hij moet winnen! Gedragseconomen noemen dit de hot hand fallacy. Het is de reden dat casinobezoekers zich vaak scharen rond iemand die mazzel aan de roulettetafel heeft.
Het hete-handgeloof heerst trouwens niet alleen onder gokkers. Ook beleggers verliezen er nogal eens geld door. Ze hangen bijvoorbeeld aan de lippen van een finfluencer die beweert dat hij cryptomiljardair is. Of ze volgen de tips van een beleggingsgoeroe die ‘weet’ wat de effectenbeurzen gaan doen. Bijna altijd komt zo’n hete-handvolger van een koude kermis thuis. En dat is logisch. Zo’n soort beleggingsaanpak is te veel op casinobezoek gaan lijken.
Zo hou je een gokje leuk
1. Een beperkt gokje mag best
Er is niks mis met periodiek meespelen in een loterij, ook al is de kans op een prijs piepklein. Wie een lot koopt, koopt een droom van rijkdom. Je mag een tijdje met die gedachte spelen, bijvoorbeeld met familieleden of je partner. En heel soms komen zulke dromen uit.
2. Laat beleggen niet ontaarden in gokken
Online speculeren met een hefboom op de koerswisselingen van effecten is een vorm van gokken. Sommige mensen zijn eraan verslaafd en raken er heel veel geld mee kwijt. In 2020 bleek uit onderzoek van de AFM dat 35.000 Nederlanders speculeerden op de effectenbeurs via zogeheten turbo’s, speeders of sprinters. Dat zijn beleggingsproducten die de koersveranderingen van beursindices, valuta, effecten, grondstoffen of beleggingsfondsen uitvergroten. Zo stijgt je kans op winst of verlies. Bijna zeven van de tien turbobeleggers bleken er geld mee te verliezen en wel gemiddeld 2.680 euro per persoon in het jaar van onderzoek.
3. Test jezelf
Soms kan gokken (of beleggen) ontaarden in een verslaving. Van problematisch gokgedrag is sprake als je drie of meer van de volgende signalen herkent bij iemand of bij jezelf:
1. Wegblijven van school of werk.
2. Geld lenen en dat niet terugbetalen.
3. Teruggaan om verloren geld terug te winnen.
4. Zeggen dat je geld hebt gewonnen, terwijl dat niet zo is.
5. Willen stoppen met gokken, maar dat niet voor elkaar krijgen.
